Museum Kurhaus / Kleef

Ewald Mataré Verzameling

Joseph Beuys
Werklijnen 01.05.2016–04.09.2016

Joseph Beuys (1921-1986) behoort tot de belangrijkste en meest invloedrijke kunstenaars uit de tweede helft van de 20ste eeuw. Met opzienbarende installaties en „Aktionen“ zoals „Honigpumpe am Arbeitsplatz“, „7000 Eichen“, of het „Büro für direkte Demokratie für Volksabstimmung“ heeft Beuys het kunstbegrip blijvend gevormd en het utopisch potentieel van elke artistieke bezigheid onlosmakelijk verbonden met het als plastiek opgevatte „Sozialen Organismus“. Door het „Parallelprozess von Kunst und Leben“ wordt elk academische onderscheid tussen kunst en leven opgeheven en het artistiek handelen geïntegreerd in het spanningsveld tussen het alledaagse en utopische.

Atelier

Van 1957 tot 1964 had Joseph Beuys een atelier in het Kleefse kurhaus dat in die tijd leeg stond. Een periode die in artistiek opzicht een overgang markeert tussen zijn vroege, sterk door zijn leermeester Ewald Mataré beïnvloede werk, en zijn baanbrekende werk van de jaren zestig en zeventig. Nadat Beuys het atelier vanwege zijn aanstelling aan de kunstacademie van Düsseldorf had verlaten, werd het gebouw in de jaren tachtig opgeknapt en werden de ruimtes vervolgens voor andere doeleinden gebruikt. Toen het Museum Kurhaus Kleef in 1997 zijn deuren opende, was het voormalig atelier van Beuys in het oude kuuroordgedeelte in gebruik als stadsarchief van Kleef. Toen het archief door ruimtegebrek in 2006 naar een andere plek verhuisde, greep het museum de kans om de vroegere ruimtes van de kunstenaar in ere te herstellen.
Dit is uiteindelijk gelukt na een langdurig proces en mede dankzij veelsoortige ondersteuning in de periode van 2008 tot 2012. Sinds september 2012 is in het Museum Kurhaus Kleef het gereconstrueerde atelier van Beuys weer voor publiek toegankelijk.

Tentoonstelling

In 2016 gedenken we de dertigste sterfdag en de 95ste verjaardag van Joseph Beuys. Deze jubilea vormen voor het Museum Kurhaus Kleef de aanleiding om met objecten uit de verzameling en met bruiklenen een omvangrijke tentoonstelling in te richten, die zich zal concentreren, voor het eerst, op zijn jaren van 1957 tot 1964, als hij zijn atelier in het Kleefse Kurhaus had.
De tentoonstelling „Joseph Beuys – Werklijnen“ concentreert zich op merdere zwaartepunten, die nauw verbonden zijn met de omgeving van Kleef in die jaren: het „Büderichse gedenkteken“, de werken rond Anacharsis Cloots en de „Strassenbahnhaltestelle“ zoals „4 Boeken Van: Projekt Westmensch“.

Büderichse gedenkteken

Het „Büderichse gedenkteken“ is het enige door Joseph Beuys tijdens zijn leven gerealiseerde monument in de openbare ruimte. Beuys had in 1955 bij een openbare inschrijving een ontwerp ingediend voor een gedenkteken voor de slachtoffers van beide wereldoorlogen. In mei 1957 ontving hij de toewijzing – op een tijdstip dat hij op de boerderij van de gebroeders van der Grinten herstelde van een zware crisis. Om het werk voor het monument te kunnen uitvoeren, huurde hij ruimtes in het leegstaande kurhaus. Deze tijd markeert een nieuwe fase in zijn oeuvre. In 1959 vond de inwijding plaats van zijn gedenkteken in de oude kerktoren in Büderich. Voor de tentoonstelling in 2016 zullen voor de eerste keer alle delen van dit monumentale werk te zien zijn in het Museum Kurhaus Kleef – de plaats waar dit werk ooit ontstond.

Anacharsis Cloots en de „Strassenbahnhaltestelle“

Vanaf zijn vroegste jeugd was Joseph Beuys gefascineerd door de historische figuur van de baron de Cloots, die bij het uitbreken van de Franse Revolutie als Anacharsis Cloots naar Parijs ging en zich daar als „redenaar van de mensheid“ profileerde. Beuys beschouwde hem derhalve als een revolutionaire geestverwant en verwees in zijn werk steeds weer naar hem, en met name naar zijn heroïsch einde in 1794 onder de guillotine. Een beeld van zijn afgehouwen hoofd verschijnt later in beroemde installaties zoals bijvoorbeeld de „Strassenbahnhaltestelle“ (nu Kröller-Müller Museum), die hij in 1976 op de Biënnale in Venetië tentoonstelde, en ook in „Palazzo Regale“ (nu Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen], zijn laatste omvangrijke werk, dat vandaag de dag als zijn erfenis geldt.
Het origineel van de aan deze installaties ten grondslag liggende kop, bevindt zich als bruikleen van de Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Dusseldorp in het Museum Kurhaus Kleef en zal – samen met de originele „Strassenbahnhaltestelle“ uit het Kröller-Müller-Museum – een centraal element zijn in deze tentoonstelling.

4 Boeken Van 'Projekt Westmensch'

De „4 Boeken Van 'Projekt Westmensch'“ vormen het derde zwaartepunt van de tentoonstelling. Het omvangrijke tekenwerk dat deze boeken bevatten, kondigt polariteiten aan, zoals warmte en kou, vorm en antivorm, die voor het latere werk van Beuys richtinggevend werden en waarvoor hier een poëtische lineaire uitdrukking gevonden werd. In de kruisbestuiving van artistieke, wetenschappelijke en sociale overwegingen vindt Beuys hier een eerste adequate vorm voor zijn complexe gedachtegoed, dat later zal leiden tot het „Erweiterten Kunstbegriff“. Deze vier boeken bevatten meer dan duizend bladzijden en geven een directe inkijk in zijn scheppingsproces over een periode van zeven jaar. Beuys zelf dateert de schetsboeken in het jaar 1958.

In samenhang bieden de zwaartepunten sculptuur, tekening en installatie in deze tentoonstelling een intensief inzicht in het vroege werk van Joseph Beuys , dat hij op de nu weer toegankelijke, oorspronkelijke plek van zijn Kleefse atelier ontwikkelde.

Na vijftig jaar zal het de eerste keer zijn, dat het kruisbeeld en de poorten van het gedenkteken van Beuys voor de oude kerktoren in Büderich – na hun opstelling in 1959 – in Kleef op de plek van ontstaan te zien zal zijn.

--> Nu de catalogus van de tentoonstelling online kopen!